Ξεριζωμένοι,

χωρίς ελπίδα

στον ορίζοντα

Τα 42 εκατομμύρια έφτασε στα τέλη του περασμένου έτους ο αριθμός των βίαια ξεριζωμένων λόγω συρράξεων και διώξεων παγκοσμίως, καθώς ο ρυθμός του επαναπατρισμού παρουσίασε απότομη επιβράδυνση και περισσότερες μακροχρόνιες συρράξεις κατέληξαν σε καταστάσεις παρατεταμένου εκτοπισμού. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (Υ.Α.) "Παγκόσμιες Τάσεις" που δόθηκε χθες στη δημοσιότητα, στον συνολικό αυτό αριθμό περιλαμβάνονται 16 εκατομμύρια πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο καθώς και 26 εκατομμύρια εκτοπισμένοι στο εσωτερικό της χώρας τους.

Όπως αποκαλύπτεται στη νέα έκθεση, το 80% των προσφύγων του κόσμου και η συντριπτική πλειοψηφία των εσωτερικά εκτοπισμένων - μια ομάδα πληθυσμού με την οποία η Υ.Α. ασχολείται ολοένα και πιο ενεργά- εντοπίζονται σε αναπτυσσόμενα κράτη. Πολλοί είναι ξεριζωμένοι εδώ και χρόνια, χωρίς ελπίδα στον ορίζοντα.

Παρότι ο συνολικός αριθμός των 42 εκατομμυρίων ξεριζωμένων στα τέλη του περασμένου έτους συνιστά μείωση περίπου 700.000 ανθρώπων σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά, οι νέοι εκτοπισμοί που έλαβαν χώρα το 2009 -και δεν αντανακλώνται στην ετήσια έκθεση- έχουν ήδη αντισταθμίσει κατά πολύ την πτώση αυτή.

"Το 2009, έχουμε ήδη γίνει μάρτυρες σημαντικών νέων εκτοπισμών, ιδιαίτερα στο Πακιστάν, τη Σρι Λάνκα και τη Σομαλία", δήλωσε ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Αντόνιο Γκουτέρες. "Παρότι κάποιοι από αυτούς τους εκτοπισμούς ενδέχεται να είναι μικρής διάρκειας, άλλοι μπορεί να χρειαστούν χρόνια, ακόμα και δεκαετίες, προκειμένου να επιλυθούν. Εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε πολυάριθμες καταστάσεις μακροχρόνιου εσωτερικού εκτοπισμού σε χώρες όπως η Κολομβία, το Ιράκ, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και η Σομαλία. Κάθε μία από αυτές τις συρράξεις έχει επίσης παράγει πρόσφυγες που τρέπονται σε φυγή πέραν των συνόρων της πατρίδας τους".

Η έκθεση απαριθμεί 29 διαφορετικές ομάδες 25.000 ή και περισσότερων προσφύγων σε 22 κράτη που ζουν εξόριστοι εδώ και τουλάχιστον πέντε χρόνια, χωρίς να διαφαίνονται άμεσες λύσεις. Αυτό σημαίνει πως τουλάχιστον 5,7 εκατομμύρια πρόσφυγες ζουν σήμερα μετέωροι.

Περίπου 2 εκατομμύρια πρόσφυγες και εσωτερικά εκτοπισμένοι κατάφεραν να επιστρέψουν στις εστίες τους το 2008, αριθμός μειωμένος σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά. Ο αριθμός των προσφύγων που επαναπατρίστηκαν (604.000) μειώθηκε κατά 17%, ενώ ο αριθμός των εσωτερικά εκτοπισμένων που επέστρεψαν στις εστίες τους (1,4 εκατομμύρια) μειώθηκε κατά 34%. Ο επαναπατρισμός αποτελεί κατά παράδοση τη σημαντικότερη βιώσιμη λύση για τους πρόσφυγες, και εντούτοις ο αριθμός των επαναπατρισθέντων το 2008 ήταν ο δεύτερος χαμηλότερος των τελευταίων 15 ετών. Η μείωση αυτή οφείλεται εν μέρει στις επιδεινούμενες συνθήκες ασφαλείας, ιδιαίτερα στο Αφγανιστάν και το Σουδάν.

"Είναι μια ένδειξη πως οι μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις επαναπατρισμού που παρατηρούνταν στο παρελθόν έχουν επιβραδυνθεί", αναφέρει η έκθεση, σημειώνοντας πως περίπου 11 εκατομμύρια πρόσφυγες έχουν επιστρέψει στις εστίες τους την τελευταία δεκαετία -οι περισσότεροι με την αρωγή της Υ.Α.

Το 2008, η Υ.Α. πρότεινε 121.000 ανθρώπους για μετεγκατάσταση σε τρίτες χώρες, και περισσότεροι από 67.000 αναχώρησαν για τη νέα τους πατρίδα με τη βοήθειά της.

Από τον συνολικό αριθμό των ξεριζωμένων ανθρώπων παγκοσμίως, 25 εκατομμύρια υπάγονται στην εντολή της Υ.Α., συμπεριλαμβανομένου και ενός αριθμού-ρεκόρ 14,4 εκατομμυρίων εσωτερικά εκτοπισμένων -από 13,7 εκατομμύρια που ήταν το 2007- και 10,5 εκατομμυρίων προσφύγων. Οι υπόλοιποι 4,7 εκατομμύρια πρόσφυγες είναι Παλαιστίνιοι υπό την εντολή της Υπηρεσίας Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ.

Τα τελευταία χρόνια, και βάση της διαδικασίας μεταρρύθμισης του ΟΗΕ, έχει αυξηθεί σταδιακά ο ρόλος της Υ.Α. όσον αφορά την παροχή βοήθειας στους εσωτερικά εκτοπισμένους, πέραν της παραδοσιακής εντολής της για την προστασία και την ανακούφιση προσφύγων που έχουν διασχίσει διεθνή σύνορα. Από το 2005 μέχρι σήμερα, η υπηρεσία είδε τον αριθμό των εσωτερικά εκτοπισμένων τους οποίους φροντίζει να υπερδιπλασιάζεται.

Σύμφωνα με το Κέντρο Παρακολούθησης Εσωτερικού Εκτοπισμού (IDMC), ο συνολικός αριθμός των εσωτερικά εκτοπισμένων παγκοσμίως παρέμεινε περίπου στα 26 εκατομμύρια τα δύο προηγούμενα χρόνια. Δεν υπάρχει μία υπηρεσία που να έχει την ευθύνη όλων αυτών των ανθρώπων, όμως ο ΟΗΕ έχει υιοθετήσει μια "συγκεντρωτική προσέγγιση", στην οποία ξεχωριστές οργανώσεις επιφορτίζονται με ρόλους σε καταστάσεις εκτοπισμού βάση της εμπειρίας τους. Για την Υ.Α. αυτό σημαίνει συντονισμός της προστασίας, διαχείριση των καταυλισμών και στέγαση.

"Το να αναγκάζεσαι να εγκαταλείψεις το σπίτι σου λόγω σύρραξης ή δίωξης είναι μια τραγωδία, είτε διασχίζεις διεθνή σύνορα είτε όχι", δήλωσε ο Γκουτέρες. "Σήμερα παρακολουθούμε μια ανελέητη αλληλουχία εσωτερικών συρράξεων που παράγουν εκατομμύρια ξεριζωμένους ανθρώπους. Η Υ.Α. είναι αποφασισμένη να εργαστεί στο πλαίσιο της ομάδας του ΟΗΕ και της ευρύτερης ανθρωπιστικής κοινότητας ώστε να προσφέρει στους εσωτερικά εκτοπισμένους τη βοήθεια που χρειάζονται, όπως ακριβώς κάνουμε με τους πρόσφυγες".

Η Κολομβία έχει έναν από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς εσωτερικά εκτοπισμένων στον κόσμο, με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για περίπου 3 εκατομμύρια. Το Ιράκ είχε περίπου 2,6 εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισμένους στα τέλη του 2008 -μόνο τα τελευταία τρία χρόνια, εκτοπίστηκαν 1,4 εκατομμύρια. Στο Νταρφούρ του Σουδάν υπήρχαν περισσότεροι από 2 εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισμένοι.

Η αναζωπύρωση των ενόπλων συρράξεων στην ανατολική Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και τη Σομαλία αύξησε πέρυσι τον συνολικό αριθμό των εσωτερικά εκτοπισμένων στα 1,5 εκατομμύρια και 1,3 εκατομμύρια αντίστοιχα. Η Κένυα βίωσε εκτεταμένους νέους εσωτερικούς εκτοπισμούς στις αρχές του έτους, ενώ η ένοπλη σύρραξη στη Γεωργία υποχρέωσε άλλους 135.000 ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Αυξημένοι εκτοπισμοί παρατηρήθηκαν επίσης το 2008 στο Αφγανιστάν, το Πακιστάν, τη Σρι Λάνκα και την Υεμένη.

Ο πληθυσμός των προσφύγων που τελεί υπό την εντολή της Υ.Α. μειώθηκε πέρυσι για πρώτη φορά από το 2006, εξαιτίας του εθελοντικού επαναπατρισμού και της αναθεώρησης προς τα κάτω των εκτιμήσεων για τον αριθμό των προσφύγων και των ανθρώπων σε "παρόμοιες με προσφυγικές καταστάσεις" από το Ιράκ και την Κολομβία. Το 2008, ο αριθμός των προσφύγων ήταν 10,5 εκατομμύρια, από 11,4 εκατομμύρια το 2007.

Όμως ο αριθμός των αιτούντων άσυλο που κατέθεσαν μεμονωμένα αιτήσεις αυξήθηκε για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, φτάνοντας τις 839.000 -αύξηση 28%. Ο μεγαλύτερος αποδέκτης ατομικών αιτήσεων ήταν η Νότια Αφρική (207.000), ενώ ακολούθησαν οι ΗΠΑ (49.6000 -εκτίμηση της Υ.Α.), η Γαλλία (35.400) και το Σουδάν (35.100).

Τα αναπτυσσόμενα κράτη φιλοξενούσαν το 80% όλων των προσφύγων, γεγονός που αναδεικνύει το δυσανάλογο βάρος που επωμίζονται οι χώρες εκείνες με τις λιγότερες δυνατότητες να το αντέξουν, καθώς και την ανάγκη διεθνούς στήριξης. Οι χώρες που φιλοξενούσαν τους μεγαλύτερους πληθυσμούς προσφύγων το 2008 ήταν το Πακιστάν (1,8 εκατομμύρια), η Συρία (1,1 εκατομμύρια), το Ιράν (980.000), η Γερμανία (582.700), η Ιορδανία (500.400), το Τσαντ (330.500), η Τανζανία (321.900) και η Κένυα (320.600).

Οι σημαντικότερες χώρες προέλευσης ήταν το Αφγανιστάν (2,8 εκατομμύρια) και το Ιράκ (1,9 εκατομμύριο) -από αυτές προέρχεται το 45% όλων των προσφύγων υπό την ευθύνη της Υ.Α. Στις υπόλοιπες χώρες προέλευσης περιλαμβάνονταν η Σομαλία (561.000), το Σουδάν (419.000), η Κολομβία, συμπεριλαμβανομένων ανθρώπων σε καταστάσεις παρόμοιες με εκείνες των προσφύγων (374.000) και η Λ.Δ. του Κονγκό (368.000).

Για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα

Το Γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα, παρουσίασε την εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης "Πραγματικοί Άνθρωποι-Πραγματικές Ανάγκες" εστιάζοντας στην ελληνική πραγματικότητα που χαρακτηρίζεται από την αυξανόμενη ροή μεταναστών και προσφύγων.

"Οι πρόσφυγες εισέρχονται σήμερα στη χώρα χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, αυτό όμως δεν τους στερεί το δικαίωμα για προστασία ούτε βέβαια τους κάνει 'παράνομους'. Απέναντί τους δεν μπορούν να εφαρμοστούν μέτρα ούτε απελάσεων, ούτε αθρόων συλλήψεων και διοικητικής κράτησης, ούτε απαγόρευσης εισόδου στη χώρα. Αντίθετα, το Κράτος έχει διεθνή υποχρέωση να τους παράσχει αποτελεσματική προστασία, και γι' αυτό χρειάζονται δομές υποδοχής στα σημεία εισόδου, μέτρα κοινωνικής μέριμνας και φροντίδας, και βέβαια ένα σύστημα ασύλου που θα εξασφαλίζει δίκαιη εξέταση των αιτημάτων τους και αύξηση των ποσοστών χορήγησης καθεστώτος πρόσφυγα ή επικουρικής προστασίας", ανέφερε χαρακτηριστικά ο Επικεφαλής του Γραφείου της Υ.Α. στην Ελλάδα, Γιώργος Τσαρμπόπουλος.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων, η Υ.Α., πραγματοποίησε λίγες μέρες νωρίτερα συμβολική επίσκεψη στη Λέρο, των Δωδεκανήσων. Το ακριτικό νησί δέχεται ολοένα αυξανόμενα κύματα μεταναστών και προσφύγων. Η κοινωνία των πολιτών, οι τοπικές αρχές και η Εκκλησία δημιούργησαν ένα καλά συντονισμένο δίκτυο υποδοχής, φροντίδας και παροχής βασικών υπηρεσιών με μεγάλη ευαισθησία για το συνάνθρωπο. H Ύπατη Αρμοστεία επαίνεσε την προσπάθεια της Λέρου καθώς και το έργο των ιερέων στον Άγιο Παντελεήμονα που δεν έπαψαν ούτε στιγμή να συνδράμουν άπορους συνανθρώπους μας, μεταξύ των οποίων πρόσφυγες και μετανάστες.

Μήνυμα του ΓΓ του ΟΗΕ

Την ανάγκη αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες και δράσεων για την επίλυση των προβλημάτων τους, υπογραμμίζει ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν Κι-Μουν, σε μήνυμά του για την Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων (20 Ιουνίου).

"Σε ολόκληρο τον κόσμο εκατομμύρια άνθρωποι έχουν ξεριζωθεί από τα σπίτια τους εξαιτίας της βίας, των διωγμών και του πολέμου. Στην πλειοψηφία τους προέρχονται από τον αναπτυσσόμενο κόσμο, ενώ είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι εξαιτίας της εξελισσόμενης οικονομικής κρίσης", αναφέρει ο ΓΓ του ΟΗΕ, προσθέτοντας ότι το θέμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Προσφύγων "Πραγματικοί Άνθρωποι, Πραγματικές Ανάγκες", υπογραμμίζει το πόσα πολλά έχουν χάσει αυτοί οι άνθρωποι -ακόμη και τις πατρίδες τους- αλλά και πόσα πρέπει να κάνει η ανθρωπιστική κοινότητα για να τους βοηθήσει.

Οπως σημειώνει ο ΓΓ του ΟΗΕ, υπάρχουν ελλείψεις στην κάλυψη των βασικών αγαθών των προσφύγων, όπως η στέγη, οι υπηρεσίες υγείας, η εκπαίδευση, η τροφή και το πόσιμο νερό. Παράλληλα, οι πρόσφυγες χρειάζονται προστασία από τη βία και την κακομεταχείριση, ενώ τα ποσοστά του υποσιτισμού και της θνησιμότητας είναι συχνά υψηλότερα στους προσφυγικούς πληθυσμούς.

"Οι άγαμες γυναίκες και κοπέλες είναι επίσης ιδιαίτερα εκτεθειμένες στην εκμετάλλευση. Η εμπειρία δείχνει ότι η παραμονή στο σχολείο μειώνει τον κίνδυνο της κακομεταχείρισης. Χρειάζονται, συνεπώς, περισσότεροι πόροι για την ίδρυση και συντήρηση των σχολείων για τους πρόσφυγες", τονίζει ο ΓΓ του ΟΗΕ και προσθέτει:

"Για την αντιμετώπιση αυτών και των άλλων πολλών προβλημάτων απατούνται δέσμευση και δράση. Η αλληλεγγύη πρέπει να είναι η βάση της δράσης μας. Αυτό ισχύσει ιδιαίτερα σε μια εποχή στην οποία η οικονομική κρίση ασκεί πίεση στα κονδύλια που διατίθενται για ανθρωπιστικές και αναπτυξιακές δράσεις.

Στη φετινή Παγκόσμια Ημέρας Προσφύγων, ας εξασφαλίσουμε ότι οι άνθρωποι που εγκατέλειψαν τις εστίες τους λόγω του πολέμου, των διωγμών ή των αναταραχών θα απολαμβάνουν την υποστήριξη και τις υπηρεσίες που είναι απαραίτητες προκειμένου να οικοδομήσουν μια καλύτερη ζωή".